مدیریت جهادی چیست و چگونه شکل گرفت؟

اوایل جنگ فرماندهان مؤمنی که دارای روحیۀ انقلابی بودند، اتاق فکر و مرکز تصمیم‌گیری استراتژیک برای جنگ نداشتند و دراختیار تفکر بعضی افراد متاثر از آمریکا مثل آقای بازرگان و آقای بنی‌صدربودند. روزهای نخست جنگ آقای بنی‌صدر فکر می‌کرد می‌تواند با بعضی فرماندهان ارشد ارتشی آن موقع که حتی تفکر نظامی خود را از غرب گرفته بودند در صحنه نبرد پیروزی کسب کند و بعد به عنوان شخصی سیاستمدار که از کارزار جنگ سربلند بیرون آمده در عرصه سیاست هم موفق گردد.

بعضی از فرماندهان ارشد ارتش که در آن زمان هنوز به خیال قدرت نظامی قبل از انقلاب بودند، به بنی‌صدراطمینان دادند که می‌توان با دو یا سه عملیات در جنگ فتح و پیروزی کسب کرد. اما بعد از شکست‌های پیاپی و جلسات بررسی عملکرد، به این نتیجه رسیدند که برابر اصول نظامی نیروی مهاجم باید ظرفیت و توان یک بر سه نسبت به مدافع داشته باشد! بعد با برآورد توان ارتش عراق به این نتیجه رسیدند که نمی‌توان جنگ را ادامه داد! بنابراین بنی‌صدرنزد امام(ره) رفت و گفت این جنگ به بن بست رسیده است!

از این بن‌بست بود که مدیریت جهادی وارد عرصه نبرد شد. نیروهای سطوح پایین‌تر ارتش با کمک سپاه و بسیج مردمی که در صحنه جنگ حاضر بودند و نقاط ضعف و قدرت و دشمن را می‌شناختند، با توکل به خدا نزد امام رفتند و گفتند ما با همین ابزار و امکانات خواهیم جنگید. حضرت امام هم به جوانان مومن اطمینان کردند. پس معلوم می‌شود همه چیز در ابزار و امکانات و ترسیدن از هیبت دشمن خلاصه نمی‌شود و اینها جزو تفکر جهادی نیست، چون رزمندگان ما بدون داشتن امکانات زیاد در عملیات حصر آبادان و تپه‌های الله اکبر اهواز را موفق شدند.

شاخصه‌های اساسی مدیریت جهادی در دوران دفاع مقدس چه بوده است؟

با نگاهی به دوران دفاع مقدس می‌بینیم که جوانان آن دوران به یک دانشگاه هشت‌ساله رفته اند، مسائل را با آزمون و خطا و یک هزینه بسیار بالا از جمله شهادت و جانبازی و اسارت تجربه کردند و این نوع مدیریت جنگ تبدیل شد به یک فرهنگ، فرهنگ مدیریت جهادی. البته این تجربه چون از آزمون و خطای فرماندهان به دست آمده بود، در سال‌های بعد با حذف و پرهیز از تجربیات منفی واشتباهات گذشته، بسیار زیادتر شد. و این تجربه از لحاظ هزینه زیادی که در بر داشت، دارای ارزش فرهنگی است و در مجموع دوران دفاع مقدس، چنین نقشی داشت. بعد از دوران دفاع مقدس، مقام معظم رهبری به تبیین و ایجاد گفتمان مدیریت جهادی برگرفته از جنگ پرداختند و به نوعی این تفکر را به عنوان یک الگوی موفق عرضه کردند.

چه مصادیقی از مدیریت جهادی در دوران دفاع مقدس را می‌توانید بیان کنید؟

مثلاًً احداث پل فاو که شرایط موجود در منطقه با وجود دشمن در مقابل، شرایط جوّی نامطلوب و آتش سنگین توپخانه دشمن، بسیار سخت بود ولی این شاهکار مهندسی به ثمر نشست.

آیا مدیریت جهادی تبلوریافته در دوران دفاع مقدس پس از جنگ هم در جایی به کار گرفته شد؟

بله، بهترین مثالی که به ذهن متبادر می‌شود شرکت مپناست. این شرکت در حال حاضر ۱۵۰ هزار نفر نیرو و ۴۷ شرکت زیر مجموعه دارد و پنجمین شرکت سازنده لوازم نیروگاهی در دنیاست که در زمینه سرمایه‌گذاری، مدیریت، ساخت و اجرای پروژه‌های نیروگاهی، صنایع نفت و گاز و نیز حمل ‌و نقل ریلی، فعالیت می‌کند. این شرکت به دست نیروهای زبده جهادسازندگی تاسیس شده است.

مدل‌های مدیریت جهادی برگرفته از تجارب دفاع مقدس تا چه میزانی می‌تواند برای امروز کشور و خصوصا در حوزۀ اقتصاد مقاومتی به کار گرفته شود؟

مدیریت جهادی نظامی با مدیریت جهادی در عرصه اقتصادی تفاوت دارد. در مدیریت جنگ، هر خطای کوچک تلفات جانی دارد اما حاصل تجربه موفق دفاع مقدس، یافتن راهبرد و تاکتیک جهادی بود. چند شاخصه در بعد مدیریت جهادی که امروز هم وجود دارد عبارتند از:

۱. نترسیدن از دشمن

۲. نزدیک شدن و شناخت دشمن

۳.یافتن ضعف و اشکالات دشمن و تمرکز روی آن‌ها

مدیریت جهادی از دو واژه مدیریت و جهاد تشکیل شده است. مدیریت در کامل ترین نوع خود به معنای فرماندهی است. چون همه مسئولیت‌ها را داراست.

۴. لزوم شناخت عوامل برترساز دشمن و نقاط ضعف ما: مثلاًً در چند عملیات، احساس شد نیرو زرهی دشمن قوی است و در دشت و در طول روز با آتش سنگین بر ما برتری دارد، ما هم به جای زانو زدن در مقابل دشمن، با یک ایده ساده، جنگ را به شب و مناطق ناهموار کشاندیم. این دقیقاً تفکر مدیریت جهادی است که می‌گوید کجا و در مقابل کدام مسئله، چه کنیم؟ در جنگ‌ها و عملیات‌های دیگر تمام این مسائل تغییر می‌کرد. مثلاً رزمندگان به سراغ جنگ‌های آبی خاکی و جنگ در هور و کوهستان رفتند.

۵. داشتن استراتژی نبرد

۶. دانستن اقتضائات صحنه نبرد

اقتضائات مدیریت جهادی در عرصه‌های اقتصادی امروز چیست؟ چه تفاوت‌هایی با دوران دفاع مقدس دارد؟

مدیریت جهادی از دو واژه مدیریت و جهاد تشکیل شده است. مدیریت در کامل ترین نوع خود به معنای فرماندهی است. چون همه مسئولیت‌ها را داراست. در مدیریت و فرماندهی دفاع مقدس الگوهای جدیدی ارائه شد. در تمام دنیا تا زمان جنگ با ارتش بعثی عراق، فرماندهان نظامی در دورترین نقطه از میدان نبرد قرار داشتند، ولی فرماندهان جوان ما مثل شهید همت و بروجردی در خط مقدم حاضر شدند. بعضی از سرداران با آزمون و خطا تجربیات ارزشمندی کسب کردند. مثلاًً شهادت شهید حسن باقری که در جلسه با سایر فرماندهان ارشد به دلیل اصابت خمپاره به درجه رفیع شهادت نایل گشت، تجربه‌ای تلخ اما مهم شد که دیگر چند فرمانده ارشد در خط مقدم و در یک سنگر جمع نشوند.

خصوصیات فردی لازم برای مدیریت جهادی چیست؟

افرادی مثل شهیدان همت، پیچک و بروجردی با رفتار خود تبدیل به الگوی مدیریت نظامی شدند. مثلاً شهید کاوه همواره با حضور در خط مقدم، دیگران را به جنگ ترغیب می‌کرد و در آخر هم جلوتر از خط خودش در منطقه حاج‌عمران شهید شد. این مهمترین شاخصه مدیریت جهادی جنگ بود، یعنی فرماندهان با حضور در جلوی دیگران، می‌گفتند بیا، نه اینکه پشت جبهه باشند و بگویند برو جلو! به نوعی آنها بر قلب‌ها فرماندهی می‌کردند. یا مثلاً آقای محسن رضایی همیشه به دنبال جوانانی که دارای استعداد فرماندهی بودند می‌گشت و به آن‌ها فرصت می‌داد، سپس با حوصله فراوان جلسه می‌گذاشت و به نظرات جوانان و دغدغه‌های آنان گوش می‌کرد. از این الگوها در دفاع مقدس کم نیست و کتاب‌هایی هم تا به حال در این زمینه نگاشته شده اما کافی نیست و هنوز جای کار دارد.

چگونه می‌توان از فرهنگ و روحیه جهادی در زمینه اقتصاد استفاده کرد؟

در توضیح مفهوم جهاد هم چند نکته وجود دارد:

اول اینکه جهاد یعنی جنگ و مبارزه و درگیری

دوم اینکه در جهاد همواره درگیری، عرصه کارزار و دشمن وجود دارد و این جنگ نیازمند ابزار و استراتژی است. همواره بین ما و دشمن مبارزه است، اما ابتکار بی‌نظیر حضرت امام؟ره؟ در زمان جنگ، تبدیل این مبارزه از عربیت و عجمیت، از تهاجم کشوری به کشور دیگر و از جنگ برای خاک کشور به نبرد بین حق و باطل بود. در واقع خاکریز نبرد ما و دشمن بعثی، مرز بین حق و باطل بود. این مسئله باید تبیین شود که همواره دشمن وجود دارد، جنگ هست و این نبرد مدیریت می‌خواهد. در زمینه اقتصاد هم همین‌طور است، ما نمی‌توانیم منکر وجود دشمن و تحریم‌های اقتصادی شویم. دو جناح در این جنگ وجود دارد: جناح دشمن و جناح خودی. پس جهاد در جنگ اقتصادی عبارت می‌شود از پایش، کنترل و رصد دشمن و هماهنگی بین نیروهای خودمان که بسیار حائز اهمیت است.

چگونه می‌توان فرهنگ و روحیۀ جهادی را در اقتصاد امروز تزریق کرد؟ چه در عرصۀ مدیریت کلان و چه در حوزه‌های خُرد؟

از الزامات کار جهادی، تمرکز روی موضوع مورد نظر و انجام کار قرارگاهی در مقابل کار اداری است. کار قرارگاهی کار متمرکز بر مهندسی جنگ و خستگی ناپذیر ۲۴ ساعته است. در قرارگاه اقتصاد مقاومتی، دو بخش لازم است: اول بخش دشمن‌شناسی و دوم بخش خودشناسی.

وظایف مسئولان در جنگ اقتصادی چیست؟

در دشمن شناسی باید جنگ اقتصادی را باور کنیم و تمام مسئولین و فرماندهان و به ویژه مردم را هوشیار نگه داریم. باور به جنگ اقتصادی از دو روش امکان‌پذیر است: اول فهم خودمان و دوم اعلام جنگ توسط مقام معظم رهبری.

متأسفانه خود ما این جنگ اقتصادی را دیر باور کردیم اما مقام معظم رهبری از همان ابتدا اعلام شروع یک جنگ تمام‌عیار اقتصادی کردند که شناسایی استراتژی، تاکتیک، افکار و ابزار دشمن را بر ما واجب می‌کند.

از الزامات کار جهادی، تمرکز روی موضوع مورد نظر و انجام کار قرارگاهی در مقابل کار اداری است. کار قرارگاهی کار متمرکز بر مهندسی جنگ و خستگی ناپذیر ۲۴ ساعته است. در قرارگاه اقتصاد مقاومتی، دو بخش لازم است: اول بخش دشمن‌شناسی و دوم بخش خودشناسی.

در خودشناسی نیز، باید نقشه راه، استراتژی و راهبرد و سیاست داشته باشیم. باید مشخص کنیم که مسئولان و فرماندهان و افسران این جنگ اقتصادی چه کسانی هستند؟شرح وظایف و اختیارات آنها چیست؟چه قرارگاه‌های اصلی و فرعی برای این جنگ در اختیار داریم؟ابزار و روش‌های این مبارزه چیست؟

غفلت مسئولین از جنگ اقتصادی چه خطری برای کشور دارد؟

اگر مسئولان ما جایگاه خود را در این جنگ تمام عیار اقتصادی بشناسند، حرفی نخواهند زد که به دشمن اطلاعاتی بدهد یا به دشمن برای رسیدن به مقاصد خود یاری رساند، مثل اینکه خودکفایی کشاورزی بی‌معنی است.

سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی توسط رهبر فرزانه انقلاب با کمک نخبگان کشور تبیین شده است. این سیاست‌ها خطوط کلی دفاع اقتصادی هستند که باید اجرایی گردند. برای این مهم ابتدا نیازمند توجیه نسبت به نقشه راه و سپس تبدیل این نقشه به برنامه اجرایی و عملیاتی هستیم.

فرهنگ و روحیه جهادی چه ارتباطی با فرهنگ مهاجم غرب دارد؟

فرهنگ مدیریت جهادی در مقابل فرهنگ اشرافی‌گری بین مسئولان و فرهنگ مصرف گرایی و تفاخر به کالای خارجی در بین مردم واقع گردیده است. این نوعی از سبک زندگی اسلامی است که در دوران دفاع مقدس تبلور یافت.

اگر به وقایع دو قرن گذشته کشورمان نگاه کنیم، حوادثی مثل هولوکاست ایرانی و قحطی بی‌سابقه‌ای که به سبب دسیسه دولت انگلستان باعث کشته‌شدن تقریبا ۱۰ میلیون نفر، یعنی نیمی از مردم کشور عزیزمان شده است، ما را به این باور می‌رساند که بحث امنیت غذایی جدی است. این مسائل پیچیده و مهم جز با مدیریت جهادی حل‌شدنی نیست.

--------------------------

پدافند اقتصادی، ش 11، مهر ماه 1394، صص 8-9