شاخص سازی از مباحث پیشرفته، تخصصی، نوآورانه و زمانبر است و ارائه دستاوردی قابل اتکا و کارآمد در این زمینه نیازمند صرف زمان و مشارکت نیروی انسانی متخصص و نیز معتقد به اقتصاد مقاومتی می‌باشد.
در این گزارش به عناوین و سؤالات مناسب برای شاخص‌سازی کیفی و کمی بر اساس ارکان اقتصاد مقاومتی که توسط رهبر معظم انقلاب اسلامی امام خامنه‌ای(دام عزه) بیان شده است، اشاره می‌شود.

1. عدالت محوری

1-1. شاخص «میزان انحصار»:

فعالیت بنگاه ضدانحصار است یا به انحصار در موضوع فعالیت بنگاه منجر می‌شود؟

انحصار به دو دسته انحصار منفی و انحصار گریزناپذیر تقسیم می‌شود. در انحصارات منفی تنها یک یا چند بنگاه تمامی بازار مربوطه را در دست دارند و تصمیم گیرنده میزان عرضه(انحصار جانب عرضه)1 یا تقاضا(انحصار جانب تقاضا)2 و قیمت کالا می‌باشند. این حالت با عدالت محوری، مردم بنیادی و منافع عمومی در تعارض است.

شاخص «میزان انحصار» مربوط به انحصارات منفی است و انحصارات گریز ناپذیر را شامل نمی‌شود. همچنین میان اولین بنگاه به وجود آمده در یک موضوع و بنگاه انحصاری تفاوت وجود دارد.

انحصار گریزناپذیر عبارت است از: موضوعات اقتصادی مربوط به امنیت ملی(ارتباط واقعی نه ادعایی)، موضوعاتی که ذاتاً انحصاری‌اند، موضوعات حاکمیتی که مردم دغدغه و علاقه‌ای برای ورود به آن‌ها ندارند(طرح‌های راهبردی آزمایشی و نو)، انحصارهای موقت: مردم قدرت ورود به آن موضوع را ندارند ولی می‌توان برای ورودشان بسترسازی کرد. (مانند کشت و صنعت‌های بزرگ کشور)، انحصار لازم برای حراست از عدالت و جلوگیری از رقابت بخش خصوصی برای در دست گرفتن منافع عمومی(مانند آب آشامیدنی، ذخایر نفتی و. . . )

فارغ از انحصارات گریزناپذیر، بنگاه اقتصادی مطلوب از منظر اقتصاد مقاومتی باید به رفع انحصار از موضوع فعالیت بنگاه منجر شود.

انواع بنگاه‌ها از منظر شاخص «میزان انحصار»:

• بنگاه انحصاری: تنها یک بنگاه در موضوعی مشخص فعال است.
  
• بنگاه نیمه انحصاری: دو تا سه بنگاه در یک موضوع مشخص فعال هستند.
  
• بنگاه غیرانحصاری: بسته به موضوع، تعداد بیشتری بنگاه فعال هستند و یک یا دو بنگاه تمامی بازار را در اختیار ندارند.
  
• بنگاه ضدانحصاری: بنگاهی است که ذاتاً تمایل به گسترش و تکثیر در میان توده‌های مردمی دارد. (تکثیر نه افزودن شعبه)؛ مانند بنگاه‌های کوچک و متوسط
  

2-1. شاخص «نقش بنگاه در شکاف طبقاتی»:

فعالیت بنگاه منجر به افزایش شکاف طبقاتی می‌گردد یا آن را اصلاح می‌کند؟

شاخص یک: ثروت تولید شده در بنگاه(سود تولیدی نه دستمزد) چگونه توزیع می‌شود؟ از این منظر، بنگاه در کدام یک از رتبه‌های زیر قرار می‌گیرد؟

• بنگاه غیرانتفاعی
  
• توزیع عمده سود میان سهامداران مردمی
  
• توزیع عمده سود میان عوامل تولید
  
• توزیع عمده سود میان هیات مدیره و مدیران
  
• اختصاص عمده سود به مالک یا مالکان محدود خصوصی
  

شاخص دو: شاخص تعداد افراد بهره‌مند از بنگاه: میان چه تعداد از افراد توزیع می‌گردد؟

شاخص سه: نسبت درصد سود افراد به تعدادشان

• W=درصد تعداد کارگران به کل عوامل تولید
  
• O= درصد تعداد مالکان(مدیران) بنگاه نسبت به کل عوامل تولید
  
• S۱=درصد سهم کارگران از کل سود بنگاه
  
• S۲= درصد سهم مالکان(مدیران) از کل سود بنگاه
  
• A۱= میزان متناسب بودن سود توزیع شده میان کارگران نسبت به جمعیت ایشان
  
• A۲= میزان متناسب بودن سود توزیع شده میان مالکان(مدیران) نسبت به جمعیت ایشان
  

هرچه شاخص A۱ به یک نزدیکتر باشد توزیع سود عادلانه‌تر است و هرچه به صفر نزدیکتر باشد توزیع ناعادلانه‌تر است. شاخص عادلانه‌تر در میان‌مدت و دراز مدت به افزایش شکاف طبقاتی در میان فعالآن بنگاه و نیز جامعه منجر می‌شود.

3-1. شاخص «تناسب درآمدی در بنگاه»

سرانه دریافتی مالکان و سرانه دریافتی مدیران از یک سو و سرانه دریافتی کارمندان و سرانه دریافتی کارگران از سوی دیگر با هم مقایسه می‌شود:

• تناسب درآمدی مالکان و مدیران: درآمد سرانه مالکان تقسیم بر درآمد سرانه مدیران
  
• تناسب درآمدی مالکان و کارگران: A۲=
  
• تناسب درآمدی مدیران و کارگران: A۳=
  

4-1. شاخص «مقایسه ارزش هر ساعت کار عوامل تولید»

• H۱=دستمزد ماهانه متوسط مدیران تقسیم بر ساعات کار متوسط مدیران
  
• H۲= دستمزد ماهانه متوسط کارگران تقسیم بر ساعات کار متوسط کارگران
  
• اختلاف میان H۱ و H۲ نباید غیرمنطقی و فاحش باشد.
  

5-1. شاخص «مقایسه الگوی مصرف و رفاه»

مالکان، مدیران و کارگران: در صحنه زندگی واقعی، الگوی مصرف مالکان، مدیران و کارگران چقدر با یکدیگر اختلاف دارد؟ این اختلاف چقدر منطقی است؟

عناصر الگوی مصرف

• هزینه لباس فرد در سال
  
• هزینه متوسط تغذیه فرد در روز
  
• وضعیت وسیله حمل‌ونقل
  
• وضعیت مسکن(تملک، اجاره)
  
• هزینه متوسط تحصیل اعضای محصل خانواده
  
• هزینه متوسط تفریح در سال
  
• مدت زمان صرف شده در کنار خانواده در روز و ماه
  

6-1. شاخص «تعهد مدیران به نیازهای کارگران»

آیا مالکان و مدیران نسبت به نیازهای معیشتی زیردستان خود، دغدغه دارند؟ آیا برای این دغدغه برنامه‌ای موجود هست؟ آیا در راستای برنامه اقدامی صورت گرفته است؟

• سطح یک: داشتن دغدغه(اقدامات فردی و موردی)
  
• سطح دو: داشتن برنامه
  
• سطح سه: اقدام عملی
  

7-1. شاخص «مالکیت مشارکتی»

آیا کارمندان، کارگران و سایر عوامل تولید در مالکیت بنگاه سهیم‌اند؟

8-1. شاخص «انگیزه‌مندی عوامل تولید»:

آیا کارگران و کارمندان کار بنگاه را از آن ِخود می‌دانند و یا با آن احساس بیگانگی دارند؟

9-1. شاخص «عدم کارکرد منفی»

آیا فعالیت شرکت منجر به تهدید یا تضعیف منافع مردم یا بخش سالم فعال در اقتصاد می‌گردد؟ به بیان دیگر آیا هیچ فرد یا گروه سالمی وجود دارد که از فعالیت شرکت متضرر شود؟

10-1. شاخص «تفاوت امکانات کارگران و مدیران»

کیفیت امکانات موجود در بنگاه برای مدیران و کارگران یا کارمندان چقدر متفاوت است؟

11-1. شاخص «نحوه جذب نیروی کار»

آیا برای جذب نیروی کار ضوابط و سیستم نمره‌دهی وجود دارد و یا روابط حاکم است؟

آیا ملاک‌هایی چون یتیم بودن، نیاز مالی شدید، بیماری، داشتن خانواده و یا مجرد بودن، فقدان همسر، وضعیت مالی پدر و خانواده، میزان تجربه، سطح علمی و. . . در جذب نیروی کار مورد نظر است یا جذب صرفاً از طریق آشنایی‌های قبلی، سفارشات و روابط فامیلی انجام می‌شود؟

2. درونزایی

1-2. شاخص میزان «داخلی بودن مواد اولیه» فعالیت بنگاه(بنگاه‌های تولیدی)

• درصد ارزش مالی
  
• درصد وزنی
  
• میزان راهبردی بودن مواد اولیه
  
• درجه بومی بودن نیروها و دانش فنی اداره کننده بنگاه
  
• آیا بنگاه مشاور خارجی دارد؟
  
• زمان لازم برای ایجاد تغییرات ساختاری و فنی برای مصرف مواد اولیه داخلی
  

2-2. شاخص استقلال آفرینی

میزان رفع نیاز محصول یا خدمت ارائه شده از نیازهای داخلی کشور:اگر شرکت به فعالیت ادامه ندهد کدام یک از نیازهای مردم تأمین نمی‌شود؟(به اصطلاح کدام عرصه از کشور لنگ می‌شود؟)

• موضوع فعالیت بنگاه ظرفیتهای از پیش فعال شده کشور است یا ظرفیت غیر فعالی را فعال کرده است؟
  
• میزان جلوگیری از حجم واردات چقدر است؟
  
• میزان جلوگیری از خروج ارز چقدر است؟
  
• آیا فعالیت بنگاه به صرفه و اقتصادی هست؟
  
• آیا کالاها و اقلام مصرفی بنگاه از تولید داخلی است؟
  

3. برونگرایی

• در صورت صادرات کالا و خدمات، آیا بنگاه نیازهای محور مقاومت را تأمین می‌کند؟ یا کشورهای بیطرف؟ و یا کشورهای جبهه استکبار؟
  
• محصول یا خدمت صادراتی شرکت چقدر برای بازارهای جهانی راهبردی است؟
  
• آیا این بنگاه در لیست بنگاه‌های خطرناک برای نظام سرمایه سالاری جهانی قرار دارد؟ آیا بنگاه می‌تواند در این لیست قرار بگیرد؟
  

4. روحیه و مدیریت جهادی

• آیا مدیران سایر عوامل تولید حاضرند بعد از ساعت اداری، بدون اضافه کاری کار کنند؟
  
• آیا عوامل تولید به کار خود به عنوان عبادت نگاه می‌کنند؟
  
• مدیران خود را خادم می‌دانند یا رئیس؟
  
• هزینه تشریفات مدیران و فعالیت بنگاه چه میزان است؟
  
• شاخص ساده زیستی مدیران چه درجه‌ای دارد؟
  
• میزان تواضع و فروتنی مدیران نسبت به کارمندان و کارگران چقدر است؟
  
• ساختار مدیریت بسته و هرمی است یا از پایین به بالا؟ میزان وزن و قدرت تأثیرگذاری عوامل تولید در مدیریت شرکت چقدر است؟
  
• کارگران و کارمندان چقدر وجدان کاری دارند؟
  
• میزان اتقان در عمل(محکم کاری) چقدر است؟ و یا کارگران به اصطلاح «بزن دررویی» کار می‌کنند؟
  
• میزان تعهد بنگاه به کیفیت: عوامل تولید به کار کیفی معتقدند یا کمی؟
  

5. دانش بنیانی

• آیا بنگاه می‌تواند به تولید تحقیقات و دانش کاربردی بومی کمک کند؟
  
• بنگاه چقدر با دانشگاه ارتباط دارد؟
  
• چه میزان از بودجه بنگاه به تحقیقات اختصاص دارد؟
  
• میزان دریافتی نیروهای محقق و خوش فکر چقدر بیشتر از سایرین است؟
  
• آیا بنگاه مرکز تحقیق و توسعه فعال دارد؟
  

6. مردم محوری

• میزان مشتری مداری بنگاه چقدر است؟
  
• موضوع و نحوه فعالیت بنگاه چه میزان با منافع و نیازهای توده مردم سروکار دارد؟ ویا مخصوص قشری خاص می‌باشد؟
  
• فعالیت بنگاه چه میزان به محوریت و آقایی مستضعفین در جامعه کمک می‌کند؟
  
• آیا شرکت برای مشتریان محروم ضوابط خاص و حمایتی دارد؟
  
• آیا نهاد مالک بنگاه حاضر به مشارکت دادن مردم در سهام بنگاه می‌باشد؟
  
• بنگاه تعاونی است یا غیر تعاونی؟ درجه واقعی بودن تعاونی چقدر است؟
  
• حجم و میزان نیروی انسانی شاغل در شرکت چقدر است؟
  
• فعالیت بنگاه منافع بنگاه‌های کوچک و مردمی فعال را به چه میزان تهدید یا تقویت می‌کند؟
  

7. سهم بری عادلانه عوامل تولید

• عادلانه بودن میزان تفاوت دریافتی مدیران و کارگران
  
• بستگی داشتن میزان دریافتی به کار واقعی(و نه عناوین کاذب)
  
• ظهور عامل خلاقیت در میزان دریافتی
  
• بهره مندی عوامل تولید از افزایش میزان سود بنگاه از حد معمول: در یافتی عوامل تولید به دو قسمت ثابت و متغیر تقسیم می‌شود و قسمت متغیر به میزان تلاش عوامل تولید بستگی دارد.
  

8. درجه تاب آوری و مقاومت بنگاه

• درجه تاب آوری بنگاه در برابر تهدیدها و تکانه‌های اقتصادی چقدر است؟(درجه مصونیت)
  
• درجه وابستگی بنگاه به سیستم بانکی چقدر است؟
  
• میزان نیاز بنگاه به حمایت دولتی چقدر است؟
  
• توان مقاومت بنگاه در برابر رکود و عدم توانایی برای فروش محصولات یا خدمات شرکت چقدر (چند ماه) است؟
  
• ذخیره سرمایه احتیاطی بنگاه چقدر است؟
  

9. اصلاح الگوی مصرف(شاخص اسراف، شاخص بهره‌وری، شاخص مصرف کالای داخلی، شاخص تجمل گرایی، شاخص مصرف کالاهای باکیفیت، سالم و حلال)

• الگوی مصرف انرژی
  
• الگوی مصرف آب
  
• الگوی مصرف برق
  
• سایر هزینه‌های جاری
  
• هزینه ثابت بنگاه
  
• هزینه متغیر بنگاه
  
• مواد اولیه مصرفی(داخلی، باکیفیت، ارزان)
  
• هزینه حمل‌ونقل مواد اولیه
  
• هزینه حمل‌ونقل نیروی انسانی
  
• هزینه انبارداری
  
• هزینه توزیع کالا و خدمات تولیدی ▪
  

پی نوشت

1. monopoly

2. monopsony

--------------------------

پدافند اقتصادی، ش 20، تیر ماه 1395، صص 28-30